غار هامپوئیل
درفاصله 12كیلومتری مراغه ودركوههای جنوبی آن غار هامپوئیل قرار دارد كه تجمع وزندگی گروه زیادی ازكبوتران در داخل آن این غار را به (غاركبوتر) معروف ساخته است. دهانه این غار مشرف به میدان وسیعی است وبه وسیله دومعبر به میدانهای دیگر متصل میشود.
یكی از معابر این غار به چاههای عمیق منتهی میشود و خود این چاهها به میادین دیگری وصل شده است . برخی از این چاهها آب دارد و رسوبات آهكی اطراف آنها منا ظر طبیعی ایجاد كرده است نزدیك ترین راه این غار از روستای تازه كند سفلی میگذرد كه اخیرا توسط دولت این جاده بازسازی وآسفالت شده است.
این غار در کمرهٔ کوهى صخره‌اى، رو به جنوب قرار گرفته است و از بستر رودخانهٔ مردى چاى حدود ۱۶۰۰ متر ارتفاع دارد. دهانهٔ غار ۸ متر است و ارتفاعش به ۲۵ تا ۴۰ متر مى‌رسد. طول و عرض میدان اول غار تقریباً ۴۰ تا۶۰ متر است. در ابتداى ورود به غار، کتیبه‌اى به زبان روسى دیده مى‌شود که تاریخ آن مربوط به سال ۱۹۲۵ میلادىاست. اهمیت غار کبوتر به خاطر وجود چاههاى عمیق و مخوفى است که به صورت تندره‌هاى سنگى و تالارهاى بزرگ دیده مى‌شود.
این غار بیش از غارهاى دیگر مورد توجه غارشناسان، محققان و کوهنوردانى است که همه ساله براى بازدید از آن به این منطقه سفر مى‌کنند. از دهانهٔ غار که وارد مى‌شویم به محوطهٔ وسیعى مى‌رسیم که در سقف آن دو حفرهٔ جالب توجه وجود دارد.در قسمت شمال شرقى انتهاى میدان اول، راهرویى بسیار تنگ وجود دارد که راه ورود به میدان دوّم است. در میدان دوم، چهار راه وجود دارد که دو راه به میدان اول، یکى به سمت داخل غار و راه بعدى که راهروى تنگى است به محوطهٔ دیگرى در جنوب شرقى غار باز مى‌شود. در سمت شمالى و شمال شرقى میدان دوم، چهار حفره و فرورفتگى گود به چشم مى‌‌خورد که نشان‌دهندهٔ وجود چهار حلقه چاه عمیق است. همه ساله تغییرات زیادى در داخل غار اتفاق مى‌افتد. تغییرات عمدهٔ میدان اول و دوم از نظر زمین‌شناسى پیدایش خاکستر است که گاهى تا قوزک پا و حتى تا زانو مى‌رسد. داخل چاههاى متعدد غار، دو سُفره آب وجود دارد که یکى به علت ریزش از بین رفته، ولى در چاه دیگر آب وجود دارد و صداى جریان آن از بالا به گوش مى‌رسد.
در اطراف چاهها و دیواره‌ها و سقف میدان دوم رسوبات آهکى و استلاکتیت، مناظر جالب توجه و زیبایى به وجود آورده است. هواى غار بسیار مرطوب است و در انتهاى آن به خصوص در کنار چاه سوم و چهارم هواى کافى وجود دارد و براى رفتن به درون چاههاى غار، بدون تجهیزات کافى مانند طناب، نورافکن، وسایل ایمنى، کپسول هوا و راهنما امکان‌پذیر نیست. در حال حاضر این غار تحت مدیریت و بهره‌‌بردارى سازمان‌یافته نیست.
آقای جواد مفرد کهلان كه یكی ازمحققان فرهنگ اساطیری كشورمان در سوئد می باشد طی پیامی در باره هامپوئیل چنین نوشته است.
23:40:11 88 سی ام بهمن
J_MOFRAD@YAHOO.COM
یکی از نقاط بسیار دیرینه در شرق شهر مراغه غار هامپهول همان غار هنگ شاهنامه است که در جوار شهر برزه (شهر واقع در بلندی در جای روستای علمدار) در بالای کوهی به نام هرا (محل نگهبانی) قرار داشته است. بنا به روایات ملی شاهنامه افراسیاب (مادیای اسکیتی) در آنجا توسط هوم (سپیتمه، پدر زرتشت)دستگیر شد. در واقع محل دستگیری وی قصر زیر زمینی وی در ورجوی بوده است که اکنون به اصطلاح معبد مهری خوانده میشود. کیخسرو شاه قاتل افراسیاب همان کی خشثرو یا هوخشثره پادشاه بزرگ ماد بوده است .
گزارش و بیلان کاری سومین همایش غارنوردان ایران – تبریز، مراغه
در 15كیلومتری جنوب شرقی مراغه در مركز مثلثی كه از سه روستای گشایش ، تازه كند و قشلاقایجاد می شود منطقه كوهستانی به نام زیرُیش (زورُش، زیوریش ، نوشتن این نام با خط عربیهم به اندازه نام اصلی غار سخت است) قرار دارد و دركمره كوهی صخره ای، در نزدیكی یكپل سنگی طبیعی كه از كف دره حدود 150 متر بالاتر در میان صخره ها به خوبی دیده می شودتعدادی دهانه غار رو به جنوب گشوده شده كه بزرگترین شان به عرض 8 متر و به ارتفاع تقریبی20 متر با یادگار نوشته های فراوان مشخص شده است. برای ما كه فقط از وجود كتیبه ای به خط روسی به تاریخ 1925 میلادی خبر داشتیم دیدن اینهمه رنگ و یادگاری تعجب بر انگیز است در حالیكه متوجه كتیبه روسی نمی شویم شاید با رنگها پوشیده شده و یا شایدم...
امروزه برای رسیدن به این غار میتوان از روستای تازکند سفلی به وسیله جاده ای که به دستور سازمان میراث فرهنگی احداث شده تا نزدیکی دهانه غار رفت و بعد از آن با 15 دقیقه کوهپیمایی به دهانه غار رسید.
غارهامپوهیل به دلیل چاه های مخوف و عمیقش شهرت دارد و در معتبرترین فهرست از غارهای ایران نوشته آقای احمد معرفت وجود چهار چاه بالای شصت متر دراین غار ذكر شده كه با فرود از آنها متوجه می شویم این اعداد بر اساس حدسیات گزارش دهندگانی بوده كه با ذهنی مشوش و تحت تاثیر افسانه های پیرامون این غار گزارش نوشته اند در حالیكه عمق چاهها كمتر از سی متر است.
تالار ورودی غار محوطه مدور و وسیعی پوشیده از خاك نرم و خاكستر مانندیست كه در گوشه شمال شرقی اش به تالار بعدی راه دارد . بالای راه و در سقف این تالار حفره ای خود نمایی می كند كه دور از دسترس است و بازدید از آن مستلزم داشتن ابزار مخصوص این كار است. تالار دوم در راستای شمال جنوب امتداد دارد و سه چاه در این راستا دیده می شود. كمی پیشتر از انتهای شمالی این تالار یك فرعی بزرگ در سمت غرب با سقفی بلند به چاه چهارم می رسد.
این چهار چاه به طبقه زیرین غار راه دارد که این چاه ها دو به دو به طور مستقیم با هم مرتبط هستند ولی به طور کلی با ایجاد کشف راه های ارتباطی تمام این چهار چهاه به طبقه زیرین ختم میشود البته در ادامه این غار چها های دیگری هم وجود دارد که به طبقات زیرین متصل میشوند.
در بعضی گزارشها به كمبود هوا در كنار چاه چهارم اشاره شده كه ظاهرا بیشتر مربوط به همان حس مشوش و متاثر از افسانه باشد چرا كه نه تنها در كنار چاه چهارم كه در اعماق تنگ ترین دهلیزها از عمق چاه چهار، كه غار نورد برای عبور از آنها بسان كرمی در میان خاك و آهك می لولد هوای تازه و پاك جریان داشته كه نشان از وجود منافذ نا پیدا به فضای خارج غار است.
در این غار تالارهای و معابر جالب وجود دارند که هر کدام با اسمی توسط غارنوردان تبریز و مراغه ای نام گذاری شده که به طور مثال میتوان به تالار غمگین، تالار معبد، چاه و تالار خفاش، تالار آینه، حوض کوثر، پیست اسکی، چاه داوود و ... اشاره کرد.(هتل بزرگ دریای مراغه نیز به تیمهای غار نوردی کوه پیمایی ومحققانی که به صورت دسته جمعی سفر مینمایند 30درصد تخفیف قائل میشود)
