نگاهی به سفرنامه منظوم کریمی مراغه ای
« سفرنامه باکو » یا « باکو سفرنامه سی » سروده شاعر توانمند و متعهد کشورمان استاد حاج حسین کریمی مراغه ای (متولد 1310 - مراغه ) از ویژگی های دیگری نیز برخوردار است و آن ، طنز نهفته در کلام شاعر است. کریمی مراغه ای شاعر اهل بیت (ع) است و در عین حال ، اشعار طنز وی که از مضامین اجتماعی ، ساسی واخلاقی سرشار است ، در بین آذری زبانان رواج و رونق دیگیری دارد. طنز نهفته در کلام کریمی و یا اشعاری که وی در حوزه طنز سروده ، از تکلف عاری است.شعر طنز کریمی در عین حال که حامل پیام ها و مضامین اجتماعی ، سیاسی و اخلاقی است ، به دلیل روانی ، بی تکلفی و سادگی زبان و بیان همواره با استقبال عام و خاص رو به رو بوده است. همین برخورداری « سفرنامه باکو » از طنز است که این سفرنامه را از دیگر سفرنامه های منظوم متفاوت کرده است.
سفرنامه باکو بازتاب سفر کریمی مراغه ای و دوستان شاعرش ( رضا پاشازاده ، آتش و ناظر ) به باکو می باشد. این سفر در سال 1369 انجام گرفته است. شاعر و دوستانش از جلفا وارد نخجوان شده و با قطار به باکو رفته اند.
هنگامی که نگاه شاعر در آن سوی مرز ، به جلفای نخجوان می افتد ، آه از نهادش برمی آید و از اینکه با انعقاد عهدنامه های شوم گلستان و ترکمنچای ، بخشی از خاک پاک ایران تجزیه شده است ، اشکش روان می شود :
او تایین جلفاسینا دوشدی گؤزوم
بولمورو هئچ نه حالا قالدیم اؤزوم
و با اشاره به عهدنامه ننگین گلستان می گوید : ای آنکه آتش را بر ابراهیم گلستان کردی و درد مظلومان را درمان می کنی باردیگر سرزمین را که از وطنم جدا کرده اند ، به وطنم بازگردان ...
دئدیم ای ناری گلستان ائلیین
درد مظلوملارا درمان ائلیین
لطف ائله روحومی قئیتر بدنه
آیریلان توپراقی قئیتر وطنه ...
و سپس در لابلای ابیات سفرنامه ، از وضعیت عمومی نخجوان و باکو ( مرکز ایران شمالی ) ، نحوه رفتار مقامات و شاعران آنها سخن می گوید و از بلاهایی که روسیه و ترکیه بر سر مردم آن سامان آورده اند ، پرده برمی دارد و به مسایل مهم فرهنگی و مذهبی و رواج فساد در آن منطقه اشاره می کند. شاعر چندان از وضعیت فرهنگی باکو دل آزرده است که می گوید باکو زندان مؤمن و بهشت اهل فساد است :
الغرض مؤمنه زنداندی باکی
عیاشا روضه رضواندی باکی ...
هنگامی که سفر پایان می پذیرد و شاعر و یارانش وارد ایران می شوند ، بر خاک پاک میهن بوسه می زنند و پرچم سه رنگ ایران را بر روی دیده می مالند :
دوشوب اؤپدوک وطنین توپراقینی
یوزه چکدیک او گؤزا بایراغینی
باکو سفرنامه سی
اوتایین جلفاسینا دوشدی گؤزوم |
بولمورم هیچ نه حالا قالدیم اؤزوم |
ائیلهدیم سمت گلستانه نظر |
گؤزیاشیم آخدی، دوشوب جانه شرر |
او گلستان غمیمی ائتدی تازا |
گؤزیمون یاشینی قاتدیم آرازا |
دولدی قلبیمده اولان قان گؤزومه |
آتشه دوندی گلستان گؤزومه |
دئدیم ای ناری گلستان ائلیین |
درد مظلوملارا درمان ائلیین |
لطف ائله روحیمی قئیتر بدنه |
آیریلان توپراقی وصل ائت وطنه |
کیم آیوردی سری تندن وطنیم؟ |
منی سندن، سنی مندن وطنیم؟ |
آخ! نهقدری آخاجاقسان آرازیم |
دورنالار تک باخاجاقسان آرازیم |
فتحعلی شاه قرا اولسون اوزون |
یاخشی ساتدین وطنی گئتدین اؤزون |
شل اولا انگلیسه قاب یالیان |
ترکمن چای سندین امضالیان |
محو اولا ملّته نفرت یارادان |
گؤزل ایرانیمی بؤلدی آرادان |
ائله که کئچدیق آرازدان اویانا |
اولدی اوّل یئریمیز خسته خانا |
مرزبان بیر روسیدی، بیر کؤپک اوف! |
ساری توک، گؤزلری گؤی، آدی ژوکوف |
بیر چاخیر خومچاسی، بیر مرد عبوس |
دئدیم آی ذاتوه لعنت بئله روس |
پرآچوب قرقی تک آشدیق حاصاری |
جلفانی، نهرهمی، چشمهباساری |
ماشین القصه بیزی گتدی جانا |
یئتیشیب قافلهمیز نخجوانا... |
ایچری یاخشی کثافت خانادی |
دئدیم اوغلان بورا محنت خانادی |
نه هتل؟ پرده جریق، پلّه اوچوق |
غذا یوخ، آفتافا یوخ، دستشو یوق |
شهریده اولدی گؤزل گشت و گذار |
بو گؤروشدن الیمه گلدی عیار... |
اولارین روس دگیشوب دبلرینی |
دؤندروب ترسیه مذهبلرینی |
نه نماز واردی، اولاردا نه نیاز |
اولسادا گر یوزه اون، بلکهده آز |
بیزی شاعرلر آپاردی قاطارا |
بیزده چوخ دل آغیز ائتدوق اولارا |
شعرادن بیری منباب ثواب |
کادو گتدی بیزه، بیر شیشه شراب! |
دئدوق احسن دینوه، ایمانووا !! |
کادووا، حرمتوه، احسانووا !! |
اتوووه اندامووا گوزتاشووا |
بو نئجه تحفهدی، دگسین باشووا |
الغرض سؤز آز اولا، تئز قوتولا |
باکویا قافلهمیز دوشدی یولا |
نه قاطار؟ بولدی سویوندان چاخیری |
وودکا سئل تک کوپهلردن آخیری |
باشلادیم بیر کیشییه عرضِ گله |
ای مسلمان! نییه بس وضع بئله؟... |
دئدی بوغموش بیزی قارداش خفقان |
دین و مذهب سؤزی گئتمیش آرادان |
دئدیم ایران، داشووا توپراقووا |
قربانام داغدان اوجا بایراقووا |
مرحبا نظمیوه، آبادلقیوا |
شرعی قانونوه آزادلقووا |
الغرض بئینیمی چاتداتدی قاطار |
ساعت اوندا باکویا چاتدی قطار |
باکویا باخدیم اورک دؤندی قانا |
باش قالوب هاردا، دوشوب جان هایانا |
اوره گیم یاندی گؤزل توپراقیما |
دست ظلمایله بؤلونمش باغیما |
وای گؤزل اردوبادیم، نخجوانیم |
شکی، شیروان، شماخی، لنکرانیم |
وطنی ائتدیله قربانلیق اتی |
بؤلدولر، پایلادیلار مملکتی |
هر گلن کشوری حرّاج ائلهدی |
بیزی بیگانهیه محتاج ائلهدی... |
هتله بیرده قئییتدوق ناهارا |
قسمته باخ! بیز هارا، باکو هارا |
او گؤزللیقدا هتل ده نه ثمر |
یوخیدی نظم و نظافتدن اثر |
توالتده سویی یوخ، بیلمهلیسن |
اؤزیوی کاغذیلن سیلمهلیسن! |
باکی جمهوریسینون باش وزیری |
طنز و تفریحده یوخدور نظیری |
شاما چکدی هتله قافلهنی |
آچدی بیر بحث سیاسی علنی |
سؤز اوزون، سالدی بیزی حوصلهدن |
چوخ قالوبلار دالیا مسئلهدن |
گاهی ملعون ستالین، گاهی لنین |
نه بولاردا قویوب ایمان و نه دین |
قورباچوف بیر تیکه دوتموش اولارا |
ایمدی حسرتله قالوبلار آوارا |
گرچه خودمختار اولوبلار نه ثمر |
اختیاردان نه خبر وار نه اثر |
ترکیه قابلیوب اوز سوقاتینی |
جمله مکتوبلاری اولموش لاتینی |
او وئروب نقشة پرچملرینی! |
اقتصاد آرتیق ائدیب غملرینی |
نه باکی، شیطانین آلوئر بازاری |
تهرانین شاه زمانی لالهزاری |
شوروی پیس حالا سالمیش باکینی |
نجسدن نجس ائلیوبدی خاکینی |
فقط اسلام آدی دللرده قالوب |
هامی احکام خدا یئرده قالوب |
رقص و آواز و زنا، فسق و فجور |
قاریشوب بیربیرینه جوربه جور |
ایکی شِیدن یوخودی نام و نشان |
بیر نمازدان، بیری ده آفتافادان... |
الغرض، مؤمنه زنداندی باکی! |
عیّاشا روضة رضواندی باکی! |
روس آلوبدور باکینین مذهبینی |
ترکیه غارت ائدوب مکتبینی... |
صبح یکشنبه، یئتوب کوچ رحیل |
بختمیز نخجوانا اولدی دلیل... |
آرازی قافلهمیز آشدی گنه |
حمد اولا خالقه، گلدوق وطنه |
ائله که کورپونی کئچدوق بو تایا |
وطنین داشلارین اوخشاتدیق آیا |
دوشوب اوپدوک وطنین توپراقینی |
یوزه چکدیک او گؤزل بایراقینی |
برگرفته از وبلاك آذربایجانلی لار
چهارشنبه سوری اثر استاد کریمی مراغه ای
قیش چیخدی گزیر کوچه نی بو تازه جوانلار |
یوخ یوخ نه جاوان درس تمدن اوخویانلار |
چون مدرسه قورتولدی چیخوب ائیله تماشا |
چارراه خیاباندا دوشوب گؤر نئجه غوغا |
قیزلار کی چیخور مدرسه دن خیلی دل آرا |
نازیله گئدیر منزله گویا که مارالدی |
بیردن گوروسن آتدیلار بمب رنگی سارالدی |
بو بوینی یوغون قانمور اوشاقدور چوخی قورخار |
یا حملی وار آرواددی جانیم زحمتی آرتار |
یا تریکی دور نعشه قاچار معرکه فالخار |
ظاهرده موحصلدی اوزی اهل کمالدی |
لیکن کافی تشبیهدی لاب او مالدی که مالدی |
چارشنبه سوریده اولوبدور بئله مرسوم |
بو رسملری واجب ائدوبدور ننه کلثوم |
تصدیق ایلیوب چوخلارینی زینب پاشا مرحوم |
بیر ساعت اوتور دقتیله ائیله تماشا |
بیر بیر او یازان رسملری ائیلیوم انشاء |
اولسون شب چارشنبه گرکدور هامی دلشاد |
چیخسونلار داما قیز گلین اوغلان کیشی آرواد |
هر دامدا گرگ اود یانا اولموش بئله ایجاد |
قیزلار اونون اوستوندن او ساعتده آتیلسون |
اما آتیلاندا دییه جاق بختیم آچیلسون |
دامدان ائیله کی اندیلر قورتولدی تماشا |
بیر مجمعه خوش شب چره ائیلر مهیا |
خورما یمش ایگده سوجوق و فخری و حلوا |
بیر عیده خانیم قلبیده بیر نیت ایده رلر |
گیزلینجه قولاق آسماقا جدیت ایده رلر |
شال ساللاماقا بعضی ایدر شوقیله رغبت |
باغلاللار انون شالینه هر شیدن اوساعت |
خوش یمن اولار گر دولما پیشیرسه شاما آرواد |
شامدان صورا بیر آز بادام اویناللا یاتاللار |
آرواد کیشی هر تک تکی مقصوده چاتاللار |