میرزا مهدی شکوهی مراغه ای
میرزا مهدی شکوهی مراغه ای از شعرای معروف مراغه در قرن سیزدهم واوایل قرن چهاردهم هجری است که به پیروی از محتشم کاشانی ترکیب بند فاخری در سیصد و چند بند به ترکی آذری سروده است ودر سن 67 سالگی از دنیا رفته است
وی در سال 1246 ق در تبریز متولد و در نوجوانی با خانواده‌اش به شهر مراغه عزیمت و در آن شهر ساکن و به شغل آئینه‌سازی مشغول گشته است؛ میرزا مهدی غزلیات شیرین و تضمینات نمکین دارد و تخلص وی شکوهی بوده است.
میرزا مهدی در دوره ای می‌زیست که در آذربایجان شعرای توانایی زیسته اند. از جمله معاصران شکوهی میتوان به حکیم لعلی، راجی، آهی، ضیاء تبریزی اشاره کرد که با آنها دوستی داشت تا جاییکه میرزا مهدی در مرگ راجی تبریزی (1291قمری) و ضیاء تبریزی مرثیه هایی سروده است.
میرزا مهدی شکوهی را می توان پیشگام ترکیب‌بند‌سرایی در آذربایجان دانست که از یک سو به ترکی آذری در این قالب مرثیه سروده است و از سوی دیگر به روایت تاریخ وقایع کربلا از ابتدا تا انتها مبادرت کرده است.
به نظر می رسد وی نخست از محتشم کاشانی متاثر است زیرا مشابهت های فراوانی را می توان در ترکیب بند وی یافت. از سوی دیگر مقتل منظوم فنای زنوزی هم در خلق سیصد بند شکوهی بی تاثیر نبوده است و شکوهی هم خواسته همتای کار او به زبان ترکی آذری بسراید. فنای زنوزی در ششصد بند به فارسی وقایع کربلا را از ابتدا تا انتها سروده است.
تنها همتایی که بر سیصد بند شکوهی به ترکی آذری سراغ داریم سروده شاعر جلیل القدر عاصم زنجانی (ولادت 1311هجری قمری درگذشت 1349 شمسی) است که در یکصد و هشتاد و هفت بند است.
از منظر دیگر می توان تاثیر میر فتاح (اشراق) را در مراثی شکوهی دید به ویژه آنکه میرفتاح به عنوان نخستین مرثیه سرای صاحب دیوان در آذربایجان همشهری شکوهی است.
گرچه تک تک بندهای ترکیب بند شکوهی به هم پیوسته است با این حال هر بند خود قطعه ای مستقل هم به حساب می آید که اسلوب ترکیب بند محتشم كاشانی در مرثيه سرایی بوده است بر همین اساس ترکیب بند وی مجموعه ای فاخر و ارزشمندی شيوه غزل مرثيه يا مرثيه غزل به حساب می آید.
زبان شکوهی مراغه ای ساده ولی شیوا و روان است. برای بیان مقصود خود شیوا ترین واژگان را برگزیده و از غامض گویی دوری جسته است. از این رو در عین سادگی از بلاغت وبرخوردار است. وی توانسته است زیباترین مفاهیم را با زیباترین لغات در عین سادگی بیان کند به گونه ای که هم ادبا به تحسین بنشینند و هم مردم کوچه و بازار آن سروده ها را ورد مجالس سوگواری خود کنند.
سیصد بند مرثیه شکوهی طی بیش از یک قرنی که از آفرینش آن می گذرد، یکی از متون قابل قبول و مورد استفاده در مجالس سوگواری سالار شهیدان در آذربایجان و حتی شهرهای ایرانی قفقاز (هفده شهر) بوده است.
سير وقايع هم همان روايت متداول البته با ويژگی های دوره زمانی خود است كه برخی روايات ايرانی و صرفا احساسی را نیز شامل می شود.
این کتاب به تصحیح و ویراست دکتر یوسف بیگ‌باباپور و دکتر مسعود غلامیه بر اساس تنها نسخه چاپ سنگی موجود، و به اهتمام دکتر جلال شکوهی و با مقدمه رحیم نیکبخت از سوی انتشارات سفیر اردهال در 330 صفحه منتشر شده است.