روستای کهجوق
کهجوق یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی شمالی بخش مرکزی شهرستان مراغه واقع شده است. و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390، جمعیت آن 1449 نفر ودارای 402خانوار بوده است.
روستای کهجوق 20 کیلومتر از مراغه فاصله داشته که درکتب قدیم پهلوی از منطقه ای در این مکان با عنوان گهیرک کهل( قصر زیر زمینی)یاد می شود که با گذشت زمان و تغییرتلفظ در ترکی امروزه اهالی آن را قیرخ کوهول می نامند و اشتباها بعضی ها انرا چهل غار معنی می کنند یکی از زیباترین و ناشناخته ترین غارهای دست ساز می باشد،روستای کهجوق با روستاهای چون: مغانجیق، دیورزم، گل، مردوق همسایه می باشد.
روستای کهجوق 20 کیلومتر از مراغه فاصله داشته که درکتب قدیم پهلوی از منطقه ای در این مکان با عنوان گهیرک کهل( قصر زیر زمینی)یاد می شود که با گذشت زمان و تغییرتلفظ در ترکی امروزه اهالی آن را قیرخ کوهول می نامند و اشتباها بعضی ها انرا چهل غار معنی می کنند یکی از زیباترین و ناشناخته ترین غارهای دست ساز می باشد،روستای کهجوق با روستاهای چون: مغانجیق، دیورزم، گل، مردوق همسایه می باشد.
مختصات جغرافیایی
37 درجه و 19 دقیقه عرض شمالی و 46 درجه و 24 طول شرقی از نصف النهار مبدا قرار دارد.
روستای کهجوق با آثار تاریخی قیرخ کؤهول یکی از زیباترین معماری های صخره ای شهرستان مراغه را به نمایش گذاشته است. معماری صخره ای به عنوان یک مجموعه ی تاریخی، نه تنها از نظر علوم تاریخ هنر و باستان شناسی اهمیت بسیار دارد، بلکه برای تاریخ تمدن، تاریخ ادیان و روابط فرهنگی ما بین المللی که دارای این نوع معماری هستند نیز شایان توجه می باشد .زیرا همین ویران نشدن وجاودان ماندن معماری صخره ای، در بازسازی تاریخ تمدن ملت ها نقش بزرگی را بازی کرده و در حقیقت بشر از نظر تاریخ فرهنگ خود، به معماری و نقوش برجسته صخره ای بیشتر از معماری معمولی مدیون است. معماری صخره ای معمولا در مناطقی که سنگ ها استقامتی کمتری دارند بوجود آمده است. تعداد زیادی از معماری های صخره ای که به شکل غار می باشد به دین مهری و چله خانه منسوب هستند اما دلایل کافی برای مهرابه و چله خانه بودن آنها و همچنین دوره تاریخی شان و در عین حال کارکرد اصلی در دست نیست. در جای جای شهرستان مراغه انواع مختلفی از فضاهای دستکند قابل مشاهده است(ستارنژاد، معماری صخره ای مراغه همایش باستان شناسان جوان).
وجه تسمیه کهجوق
کَه+ جوق/ جیق
کَه: کؤهول. در اسامی روستاهای چون: کؤهول بولاغ، کؤهلان، کهی قابل مشاهده است.
کؤهول: غار، خانه زیرزمینی(فرهنگ لغت سوزلوک، بهزادی).
کؤهول: غار، خانه زیرزمنی، کاها(فرهنگ لغت شاهمرسی).
کؤهول: [اصلی کویول ائلاراق" اول" اکی ایله دوزلمیش کلمه دیر و معناجا کؤی لوک و یئرلشمک اچون اولان ماغارا اوچون سؤیله نیب، هادی] ماغارا، آغیل، غار(فرهنگ ارک، اسماعیل جعفرزاده).
جوق/ جیق: پسوند مکان ساز و نسبیت. جیلولیق، داشلیق و... مثل روستای مغانجیق به معنی محل مغان و کهجوق به معنی محل کَه که در اصل کؤهول است.
نتیجه
کَهجوق نام روستای است در مراغه که در یک موقعیت کوهستانی شکل گرفته است. با توجه به وجود روستاهای چون: کهی، کؤهول بولاغی، کؤهلان در مراغه که هم ریشه با کَهجوق است این نتیجه حاصل می شود که حرف" که/ کؤهل" به معنی غار است و پسوند روستاهای که "که/ کؤهل" را دارند معماری صخره ای در آنها قابل مشاهده است.
کَهجوق: روستای که در آن غار است. غارهای قیرخ کؤهول مد نظر بوده است. قیرخ کؤهول: چهل غار؛ دلیل نام گذاری این غارها به چهل جنبه مذهبی آن است نه صرفا خود عدد چهل به طوری که عدد چهل در باور مردم از جنبه تقدس برخوردار است.
در قرآن آمده است که «میقات» موسی با پروردگارش در چهل روز حاصل شد؛ «وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً.
اکثر پیامبران در سن چهل سالگی مبعوث شدند، چله نشینی صوفیان 40 شبانه روز است، چهلم در مراسم عزاداری، مسیح چهل روز پس از عید پاک به آسمان عروج نمود و.. . اینها تنها نمونه ای از نقل های بسیاری بود که عدد «چهل» در آنها به کار رفته است.
وجود قیرخ در این فضای معماری نشان می دهد که در مقطعی از زمان به عنوان نیایشگاه مورد استفاده قرار گرفته است همان طوری که معبد مهر(خانقاه ورجوی) به عنوان فضای آیینی تلقی می شود.
قیرخ کؤهول: محل آیینی است و معنی ظاهری کلمه هیچ مفهومی ندارد. چهل غار در اصل اشاره به تقدس این محل است. هر چند بعضی از محققین قیرخ را لفظی پهلوی می داند و با زندگی زرتشت ارتباط می دهد ولی از آنجا که زمان و مکان زرتشت در هاله ای از ابهام است نمی توان مراغه را محل تولد زرتشت دانست و این غارها را با زندگی زرتشت مرتبط دانستن بسیار اشتباه است، و لفظ قیرخ هیچ ارتباطی با زبان پهلوی و زندگی زرتشت ندارد. بلکه جنبه نمادین عدد ملاک است و اگر مقوله تصوف در مراغه خوب بررسی شود کارکرد برخی معماری های صخره ای شهرستان مشخص می شود به عنوان مثال حافظ در شعر ذیل به عدد چهل(اربعین) اشاره نموده است.
سحرگه ره روي در سر زميني
همي گفت اين معما با قريني
كه اي صوفي شراب آنگه شود صاف
كه در كوزه بماند اربعيني
بخشی از اتیمولوژی اسامی جغرافیای شهرستان مراغه؛ سعید ستارنژاد دانشجوی ارشد باستان شناسی دانشگاه سراسری محقق اردبیل
09148289512 saeidsattarnejad@yahoo.com
نشریه سیمای مراغه: سال یازدهم/ شماره سیصدو پنجاه(350)/ پنج شنبه 17 مهرماه 1393
.
