معبد مهر روستای ورجوی مراغه

 

 

 

 

معبد مهر روستای ورجوی مراغه

 

جهت دیدن عکسهای معبد اینجا را کلیک کنید 

 

«اين بنا معبدي است كه به تمامي در عمق زمين كنده شده و جز ورودي دالان مانند سراشيب مقابلش راه ديگري نداشته است. وجود اطاق‌ها و واحدهاي مختلف در پيرامون تالار بزرگ و وسعت قابل توجه تالار حاكي از آن است كه اين مجموعه يكي از بزرگترين معابد مهري به شمار مي‌رفته است». ( ورجاوند، 1355، 12).  و با توجه به این که مشخصه معماري صخره‌اي تا دوران هخامنشي سطوح مسطح و راست گوشه بدون خطوط منحني چه در درگاهها و چه در پوشش سقفها مي‌باشد و اين همان نكته‌اي است ما را به پيشينه‌ي معبد مهرورجوي و به دوره‌ي اشكاني رهنمون مي‌شود. فضاها و عناصر خميده و بيز هستند كه در مقطع تاريخي اشكاني مورد استفاده قرار گرفته‌اند. از دلايل تغيير فرم عناصر معماري از مسطح به خميده را مي‌توان حاصل پيشرفت معماري به خصوص پيشرفت ايرانيان در ايجاد پوشش طاق‌ها با استفاده از مصالح متداولتر و بدون احتياج به چوب و به خاطر دوام بيشتر آن دانست كه از دوره پارت اين تغيير بصورت چشمگير ديده مي‌شود. (گیرشمن، 1370، 2).این بنا را به دوره اشکانیان نسبت می دهند.ورودي بنا شامل راهروي پهني است كه با شيب متوسط در سنگ كنده شده است. عرض راهرو در قسمت جلو 2/7 متر و در انتها 2/6 متر و عمق قسمت سر پوشيده آن حدود 7/4 متر است. البته در خاكبرداري‌هاي اخير در سال 81 و 82 در بخش ورودي پله‌هايي مربوط به دوره ايلخاني پديدار شد كه معلوم گشت سطح شيبدار به مرور زمان بوجود آمده است. در انتهاي اين فضا، ورودي ديگري به عرض 8/1 متر در سنگ كنده شده است كه با عبور از آن مي‌شود به محوطه‌ي وسيع و بزرگ تالار مركزي وارد شد بر روي جرز سمت چپ ورودي مستطيل شكل نقش حجاري شده‌اي شبيه گل و برگ وجود دارد. ولي با توجه به نوك و انتهاي آن مي‌توان اين نقش را شبيه به مار دانست. طرحي كه نظير آن را در برخي از حجاريهاي ستايشگاه‌هاي مهري موجود در روم، واتيكان و روماني شاهد هستيم.(ورجاوند، 1355، 14).یک ورودی عریضی دارد که 20/7 متر تا 70/4 متر متغیر است . طول نیایشگاه از باتدای ورودی تا انتهای محرابه آن 38 متر است در سمت چپ قسمت ورودی یک فضای در دل صخره کنده شده است ، که دارای طرح جالبی است پلان آن به صورت مربع است و ابعاد آن 10×10 متر است در وسط یک ستون بسیار قطور بصورت هشت ضلعی باقی گذاشته شده است که قطر آن حدود 5/5 متر بالغ می شود. این ستون با جرزهای صخره ای اتاق بزرگ 10×10 را به چهار قسمت تقسم کرده است، که دو قسمت آن بصورت گنبدی مدور بالای جرزها تراشیده شده است و به این صورت تبدیل به چهار اتاق صخره ای گنبد دار گردیده است . در بالای گنبد هر کدام از قسمت های چهار گانه یک نور گیر مدور تراشبده شده است که روشنایی محوطه داخلی را کاملاً تامین می کند گذشت زمان موجب وسیعتر شدن نورگیرها شده و قطر آنها به صورت تناسب افزایش یافته است و موجب هجوم بیشتر عوامل مخرب بداخل آن گردیده است . فضاهای کوچک چهار گانه داخلی در قسمت سقف به وسیله قوسهای تراشیده زیبایی به شکل کلیل از همدیگر مجزا میشود.ستون عظیم داخلی دارای محراب گونه اسلامی است و در سه ظلع آن 6عدد طاقچه به صورت دو طبقه کنده شده است. که در بالا دارای قوس هستند وکاملا همانند طاقچه های دوران اسلامی است و به طور کل درکندن این اطاق با پلان مربع از یک نقشه از پیش طراحی شده استفاده شده است و به نظر میرسد که این قسمت در دوران اسلامی کنده شده و یا حداقل تغییرات بسیاری در این دوره برآن اعمال شده است.فضای داخلی صخره در قسمت شرق خود،اتاقکی دارد که سقف آن تا حدی شبیه به سقف معبد رصد خانه مراغه است ارتفاع اتاق مربع 90/1متر است. در محوطه داخلی آن در چهار ناحیه از جداره های صخره ای آن آیات قران را به خط ثلث تراشیده اند که به مرور زمان بعضی قسمتهای آن تخریب شده است و به نظر میرسد زمانی عمدا قسمتهایی از آن راتخریب کرده اند. تصویر شماره 1آیه 129سوره آل عمران است وبه این صورت خوانده می شود،((و لله ما فی سماوات وما فی الارض یغفر لمن یشا یخذب من یشا والله غفور رحیم))، (هر چه در اسمانها وزمین است همه ملک خداست،هر کس را خواهد ببخشاید و هر که را خواهد عذاب کند خداوند بسیار آموزنده ومهربان است)راهرومدخل مستقیماً  به یک محوطه سرپوشیده ای با پلان مستطیل شکل وارد می شود که وسعت قابل توجه دارد و 5/12 متر طول و حدود 5/6 متر عرض دارد این فضا که یک فضای مکعب مستطیل است در قسمتی از یک سقف نور گیر بزرگ داردو دیوار های داخلی آن و نیز دیواره بیرونی سمت ورودی دار نقوش گل و گیاه است. این محوطه که حالت شبستان را دارد،بزرگترین محوطه این مجموعه است و در پیرامون خود چهار اتاق مدور گنبددار دارد.آنها نیز بوسیله نورگیر بالای گنبد روشنایی کافی دریافت میکنند بعضی از این آتاقها دارای طاقچه هستند به طوری که اولین اتاق سمت راست ورودی 5عدد طاقچه دارد  و اتاق مدور سمت راست یک قبر در داخل خود دارد.بزرگترین اتاق مدور مسجد امام زاده معصوم در راستای راهرو تالار بزرگ قرار دارد و قطر آن 6 متر است و در انتهای خود یک محراب پیچیده ای دارد.این اتاق مدور از دو جناح با تالار بزرگ ارتباط پیدا می کند یکی به صورت درگاه مستقیم ودیگر با یک راهروی پیچیده که اتاقها و تونل ها مسر آن را شکل می دهند.یک محراب مانند مقبرس کاری در ابتدای سمت راست تالار وجود دارد در دوره اسلامی قرن 7 یا 8 هجری ساقه(دور گنبد آن را تبدیل به مقرنسهای زیبایی نموده و قطار بندی جالبی دور تا دور آن تراشیده است. یکی از عناصر پنج ضلعی آن را در قسمت داخل تبدیل به عناصر گره چینی نموده اندکه شاید در نظر بوده که همه آن ها را به صورت گره چینی  زی بایی با نقوش هندسی بتراشند که این کار متوقف شده است. گویا(( واریک بال))آنرا بررسی نموده است و کسب هنری آن به قرن هشتم هجری (اواخر قرن 13 واوایل قرن 14میلادی) نسبت داده است. وی از روی کسب کنده کاری صخره ای آنرا پذیرفته است که این مجموعه دارای کسب وسنت محلی بوده و مجددا اواخر دوره ایلخانی فعال شده است .ور جاوند نیز عقیده مشابهی دارد و آنرا یک معبد مصری  دانسته و تغییرات بعدی را در قرن 8  می داند و آنرا با نیایشگاه ،قدم گاه مقایسه کرده است. بدون شک نیایشگاه ،امام زاده معصوم در روزگار قبل از اسلام یک معبد میترایی یا همه پرستی بوده است و تا کنون سه عدد از این پلان در آذر بایجان شرقی شناخته شده است .ودر دوره اسلامی آنرا محدود تراشیده شده و به صورت یک خانقاه و محل تجمع عرف ومشایخ تبدیل کرده اند .قبرستان اسلامی در کنار آن بیانگر این مسئله می باشد و این معابد جز آن دسته ازمعابد مهر پرستی می باشند که در دوران تاریخ ایجاد شده ویک همزمانی بین آنها وجود دارد. و با مشخصاتی که مجرای آئین  میترایی تا بحال کشف وتوصیف شده است مطابقت بسیار دارد. وضع کلی بنای(کنده)این قسمت از امامزاده (اتاق مدور بزرگ) به خوبی میرساند که به نیایشگاهی بسیار قدیمی تعلق داشته است حالت خاص محراب آن با طرح محراب بسیاری از معابد مهری یا محرابه ها شباهت دارد وبا توجه به وسعت نیایشگاه میتوان گفت که در دوران رونق مجدی با شکوه بوده است.تمام قرائن و شواهد چنین مشخص میکنند که کندن این معبد مدت زیادی طول کشیده است.بنای مربع شکل که شرح آن داده شد معبدها به نظر میرسد به اصطبل تبدیل شده که لازمه یک خانقاه بوده است.(شکاری نیری ،1371،179).       

 

 

جهت دیدن عکسهای معبد اینجا را کلیک کنید

منابع



1-  ورجاوند، پرویز(1355)، نیایشگاه مهری یا امامزاده معصوم ورجوی،مجله فرهنگ معماری ایران،شماره 2 ص 12. 

 


2- شکاری نیری،جواد(1371)، "معماری صخره ای در آذربایجان و زنجان" پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس

 

3-گیرشمن، رومن(1370)، هنر ایران در دوره پارت و ساسانی، ترجمعه بهرام فره وشی، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، تهران

 

 

سعید ستارنژاد کارشناس باستان شناسی از دانشگاه سراسری محقق اردبیلی

 

 

 

 

<
صفری

13 آبان1395 08:36

اطلاعات نظر
  • گروه کاربری: ميهمان
  • تاريخ عضويت: --
  • وضعيت در سايت:
  • خبر
  • نظر
باسلام
جناب ستاری نژاد جنابعالی در مقاله دیگری مرقوم فرموده اید که این معبد ربطی به آیین مهرپرستی نداشته و اثری اسلامی است . توجیه شما برای این اختلاف نظر چیست ؟ در حالی که تعلق این اثر به میترائیسم جای شک و شبهه ای ندارد؟

ارسال نظر

نام:*
ايميل:
متن نظر:
کد امنيتی: *
عکس خوانده نمی شود